Czerwieńsk cmentarz
(do 1945 r. Rothenburg an der Oder)
Pomnik oraz płyty ku czci poległych w I wojnie światowej
I. Pomnik ku chwale bohaterom poległym w I wojnie światowej
Lokalizacja: Pierwotnie przy kościele, dziś przeniesiony na cmentarz komunalny w Czerwieńsku i zlokalizowany w utworzonym przy jednej z kapliczek lapidarium przedwojennych pomników i płyt nagrobnych.
Forma: Prosty pomnik w kształcie prostopadłościanu o wys. 205 cm i szer. 94 cm. Wykonany z granitu, na frontowej ścianie wyryte inskrypcje pokryte czarnym barwnikiem. Wielkość liter: N - 4,5 cm, n - 3-4,5 cm. Nad napisami wyryty krzyż kawalerski. Pomnik wkopany w ziemie, pierwotnie zapewne wywyższony był na cokole.
Czas powstania: Był to pierwszy pomnik w miejscowości, powstał tuż po zakończeniu wojny.
Stan zachowania: Dobry. Miejsce wydzielone i zadbane. Większość napisów czytelna, na całości mocno wyblakły barwnik, część napisów również mocno zatarta. Widać ślady prób zniszczenia pomnika i zatarcia napisów oraz krzyża.
Tekst inskrypcji:
Zu E[hre]n unserer im Welkrieg
1914-1918
gefallenen Helden aus Liebe und Dankbarkeit
Wehrm. Wilhelm Mannigel geb. 31.8.1887 gef. 28.10.1916
Ldstm. Reinhold Laubsch '' 31.8.1877 '' 12.3.1916
Ldstm. Otto Winkler '' 19.1.1886 '' 31.3.1916
Musk. Robert Feister '' 21.2.1893 '' 10.4.1916
Musk. Adolf Jensch '' 22.12.1893 '' 10.6.1916
Gefrt. Paul Kuschminder '' 20.7.1893 '' 29.10.1916
Ldstm. Emil Ulbrich '' 4.4.1886 '' 21.2.1917
Sergt. Gustav Helbig '' 13.8.1877 '' 9.6.1918
Gefrt. Heinrich Schreck '' 18.2.1896 '' 3.9.1918
Sei getreu bis in den Tod.
Den Tod fürs Vaterland zu sterben
ist ewiger Verehrung wert.
Tłum.:
Ku chwale naszym bohaterom poległym w wojnie światowej 1914-1918 z miłości i wdzięczności.
(lista poległych)
Bądź wierny aż do śmierci.
Śmierć poniesiona za za ojczyznę
jest warta wiecznej czci.
Użyte skróty:
Wehrm. - Wehrmann – dosł. żołnierz, wojskowy
Ldstm. - Landsturmmann – szeregowy pospolitego ruszenia
Musk. - Musketier – muszkieter
Gefrt. - Gefreiter – gefrajter/starszy szeregowy
Sergt. - Sergeant – sierżant
II. Płyty z listą poległych mieszkańców Czerwieńska i okolicznych
Lokalizacja: Pierwotna nieznana (wnętrze kościoła?). Obecnie obie płyty znajdują się w utworzonym na terenie cmentarza komunalnego (przed wojną cmentarz ewangelicki) lapidarium.
Forma: Dwie płyty, wykonane z piaskowca, na których wyryte inskrypcje w j. niemieckim. Inskrypcje pokryte czarnym barwnikiem. Nad napisami wyryty krzyż kawalerski otoczony dębowymi gałązkami. Wysokość jednej płyty: ok. 170 cm, szer. 55 cm.
Czas powstania: Lata 20. XX w.
Stan zachowania: Prawa płyta (A) dobry, Lewa (B) zły. Obie wyeksponowane są we wnętrzu cmentarnej kapliczki, do której wejścia strzeże zamknięta kratowana brama. Płyta (B) roztrzaskana i niekompletna. Mocno wyblakły barwnik inskrypcji.
Tekst inskrypcji:
(A)
Im Weltkriege 1914-1918
haben ihr Leben für uns gelassen
Aus Lansitz Willi Steuke + 17.9.18
Willy Lehmann + 11.8.14 Bernhard Tulke + 5.11.181
Heinrich Hanisch + 30.9.14 Aus Schertendorf
Heinrich Helbig + 2.12.14 Karl Glogner + 22.8.14
Paul Müller + 27.1.15 Hermann Paul + 21.11.14
Ernst Altmann + 27.2.15 Robert Heine + 2.5.15
Heinrich Schreck + 28.3.15 Hermann Sander + 6.8.15
Heinrich Eckert + 27.5.15 Robert Tamaschke + 23.9.15
Hermann Schreck + 7.6.15 Richard Baier + 8.3.16
Reinhold Karkowsky + 9.9.15 Richard Woithe +31.3.16
Gustav Feister + 29.3.16 Richard Schäfer + 3.7.16
Alfred Lehmann + 22.5.16 Richard Trunschke + 7.10.16
Robert Schreck + 4.7.16 Hermann Nawrozik + 5.1.17
Robert Lorenz + 19.8.16 Gustav Schäfer + 10.7.17
Friedrich Seidel +19.8.16 Paul Steinbart + 21.3.18
Heinrich Schreck +15.1.17 Willi Steinbart + 30.5.18
Paul Bohr + 18.4.17 Wilhelm Zippel + 27.5.182
Richard Helbig + 9.7.17 Paul Grasme + 25.7.18
Robert Bäsler + 11.11.17 Fritz Hamel + 20.9.183
Paul Jakoby + 29.3.18 Emil Roschke + 25.11.184
Robert Magnus + 30.3.18 Paul Petzke verm. + 23.12.14
Richard Lange + 11.6.18 August Ullrich verm. + 21.6.15
Willi Müller + 1.9.185 Adolf Hamel verm. + 20.9.17
Tłum.
W wojnie światowej 1914-1918
oddali za nas swoje życie
Użyte skróty:
verm. - vermist – zaginiony
(B)
Aus [Rott]enburg Artur Hering6 + 26.6.18.
[-][-] + 3.11.14. Gustav Sawinski + 3.7.18.
[-][…]det + 11.11.14. Gustav Schulz7 + 27.7.18.
[-][…]tz + 19.11.14. Karl [J]app + 27.8.18.
[-][-] + 14.1.15. Robert Martin8 + 29.9.18.
Gerhard […]se + 1.3.15. Oskar Schulz9 + 21.4.19.
Paul Panlas + 14.4.15. Paul Hur[…]er + 15.10.14.
Paul Peile[r] + 17.4.15. Aus Woitscheke
August Strauchmann + 17.8.15. Heinrich Schafer10 + 1.10.14.
Paul [I]rmler + 15.9.15. Reinhold Laubsch + 12.3.16.
Hermann Schutz + 17.9.15. Otto Winkler + 31.3.16.
Kurt Mierow + 1.10.15. Robert Feister + 10.4.16.
Wilhelm Klose + 10.11.15. Paul Kuschminder11 + 29.10.16.
Ernst Pan + 6.7.16. Emil Ulbrich + 21.2.17.
Leopold Schlie[b]at + 15.3.17. Paul Schäfer + 25.2.18.
Heinrich Ma[tli]ebe + 30.4.17.
Gustav Nitschke + 6.5.17. Aus Plothow
Gustav Sawade + 11.7.17.
Kurt Kliem + 22.9.17. Hermann Tschiersch + 4.4.16.
Max Weber + 6.17.17. Wilhelm [D]rendel + 30.6.17.
Paul Hamel + 31.5.18. Paul Hirthe + 18.4.18.
Paul Panas + 7.6.18. Fritz Klou + 17.7.18.
Er[nst] […]ze + 23.6.18.
tłum.
Aus [Rott]enburg - z Czerwieńska
Aus Woitscheke - ze wsi Wysoka
Aus Plothow - ze wsi Płoty
Opracowano na podstawie:
Badań terenowych
Góralczyk P., Czerwieńsk do 1945 roku [w:] Czerwieńsk. Monografia miasta, pod red. T. Nodzyńskiego, Czerwieńsk – Zielona Góra 2014
„Grünberger Hauskalender” r. 1920, 1921
Razik S., Jędraszak Tomasz, Czerwieńsk [W:] Cmentarze ewangelickie województwa lubuskiego 1815-1945, t. I powiat zielonogórski , z. 1., pod red. A. Górskiego, Zielona Góra 2013
http://www.denkmalprojekt.org/2010/rothenburg_oder_wk1_nschl.htm [ dostęp z dnia 14.07.2016]
Tekst:
Maciej Mamet, Błażej Mościpan
Zdjęcia:
Błażej Mościpan
Artykuł powstał w ramach projektu „Badania terenowe pomników ofiar I wojny światowej”
Będziemy niezwykle wdzięczni za wszelkie dodatkowe informacje na temat pomników w Czerwieńsku. Kontakt: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.
1 Bernhard Tulke, 28 Jahre, Müller, Vizewachtmeister, 8 Batt. Res.-Feld.-Art.-Reg. 500, 5.11.18 (28 lat, młynarz, wachmistrz, 8. Bateria, 500. Rezerwowy Pułk Artylerii Polowej)
2 Zippel Wilhelm, 20 Jahre, Eisenbahnarbeiter, Pionier, 2. Ldst.-Pion.Komp. V A.-R., 27.5.18 (20 lat, kolejarz, saper, 2. Kompania Saperów pospolitego ruszenia V A.-R.
3 Fritz Hamel, 25 Jahre, Arbeiter, Musketier, 5. Komp., Inf.-Reg. 62, 20.9.18 (25 lat, robotnik, muszkieter, 5. Kompania, 62. Pułk Piechoty)
4 Roschke Emil, 27 Jahre, Landwirt, Gefreiter, 1. Bad. Pionier-Battl. 14, 25.11.18 (27 lat, rolnik, gefrajter / starszy szeregowy, 14. Batalion Saperów)
5 Willy* Müller, 18 Jahre, Zimmermann, Obergefreiter, 5. Batt. Futz.-Art.-Reg. 23, 11.9.18 (18 lat, zegarmistrz, starsz gefrajter / kapral, 5. Bateria, 23. Pułk Artylerii)
* inny zapis imienia
6 Hering Artur Fritz, 19 Jahre, Postaustheljer,Musketier, 1. Komp. Inf. Reg. 402, 26.6.1918 (19 lat, listonosz, muszkieter, 1. Kompania, 402. Pułk Piechoty)
7 Schulz Gustav, 30 Jahre, Ackebürger, Landsturmmann, 3. Komp. Res.-Inf.-Reg. 184, 27.7.1918 (30 lat, obywatel miasta trudniący się rolnictwem, szeregowy pospolitego ruszenia, 3. Kompania, 184 Rezerwowy Pułk Piechoty)
8 Martin Paul R., 28 Jahre, Arbeiter, Ersatzreservist, Ers.-Batt. Inf.-Reg. 154 Jauer, 29.9.1918fer (28 lat, robotnik, rezerwista, Rezerwowy Batalion 154 Pułku Piechoty z Jawora)
9 Schulz Oskar Max, 20 Jahre, Handlungsgehilfe, Husar, 1. Hus.-Reg. 18, 21.4.1919 (20 lat, pomoc handlowa, huzar, 1 (szwadron?), 18 Pułk Huzarów)
10 Schäfer Heinrich, Tischler, Gefreiter
11 Kuschminder Paul, Füs.-Regt. b. Steinmetz, Nr. 37, 4. Komp., 29.10.1916 (Pieszy Pułk Piechoty ze Steinmetz nr 37, 4. Kompania)